Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Co to są statyny?
• Jaki jest związek pomiędzy przyjmowaniem statyn a zwapnieniem naczyń krwionośnych?
• Jakie są wyniki badania przeprowadzonego w 2021 roku?
• Jaka jest rola witaminy K w procesie hamowania kalcyfikacji (uwapniania) naczyń krwionośnych?

Wyniki badania z 2021 r. jasno wskazują, iż długoterminowe stosowanie statyn przyspiesza zjawisko zwapnienia tętnic wieńcowych. Warto więc zastanowić się, w jaki sposób można zapobiegać niebezpiecznym konsekwencjom tego procesu.

Historia i rozwój statyn

Statyny zostały odkryte w latach 70. XX wieku. Pierwszą substancją z tej grupy był mewastatyna, wyizolowana z grzybów Penicillium citrinum. Następnie, w 1987 roku, wprowadzono lowastatynę, która była pierwszym statynowym lekiem dostępnym dla pacjentów. Kolejne dekady przyniosły rozwój bardziej efektywnych i bezpiecznych statyn, takich jak atorwastatyna, rozuwastatyna czy symwastatyna, które do dziś są szeroko stosowane w kardiologii.

Rodzaje statyn i ich zastosowanie

W polskich aptekach dostępnych jest kilka rodzajów statyn, które różnią się siłą działania oraz metabolizmem w organizmie:

• Fluwastatyna – statyna o najsłabszym działaniu, stosowana głównie u pacjentów z umiarkowaną hipercholesterolemią.
• Prawastatyna – jedna z najlepiej tolerowanych statyn, szczególnie polecana osobom starszym i pacjentom z chorobami wątroby.
• Symwastatyna – popularna statyna o średniej sile działania, często stosowana w terapii skojarzonej z ezetymibem.
• Atorwastatyna – jedna z najczęściej przepisywanych statyn, o wysokiej skuteczności w obniżaniu cholesterolu LDL.
• Rozuwastatyna – najnowsza i najsilniejsza statyna, stosowana u pacjentów z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Wybór konkretnej statyny zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta, profilu lipidowego, chorób współistniejących oraz ryzyka działań niepożądanych.

Po co przyjmuje się statyny?

Każda z wymienionych statyn obniża poziom cholesterolu LDL, cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów, jednocześnie podnosząc poziom cholesterolu HDL („dobrego” cholesterolu). Dzięki temu statyny zmniejszają ryzyko poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, takich jak:

• zawał serca,
• udar mózgu,
• przewlekła choroba wieńcowa,
• niewydolność serca.

Badania kliniczne wykazały, że długoterminowa terapia statynami redukuje liczbę zgonów z powodu chorób układu krążenia. Co więcej, statyny wykazują plejotropowe działanie, co oznacza, że mają dodatkowe korzystne efekty, niezwiązane bezpośrednio z redukcją cholesterolu, np. działanie przeciwzapalne i stabilizujące blaszki miażdżycowe.

Czy statyny mają wady?

Mimo licznych korzyści, statyny mogą wywoływać skutki uboczne, takie jak bóle mięśniowe, uszkodzenie wątroby czy zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2. W ostatnich latach pojawiły się także doniesienia o możliwym związku statyn z wapnieniem naczyń krwionośnych, co może paradoksalnie przyczyniać się do rozwoju miażdżycy.

Podsumowując, statyny są jednymi z najczęściej stosowanych leków w prewencji chorób sercowo-naczyniowych, ale ich stosowanie powinno być ściśle kontrolowane przez lekarza, który dobierze odpowiedni rodzaj statyny oraz jej dawkę dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Statyny a zwapnienie naczyń krwionośnych

Czy statyny szkodzą? Otóż leki te — podobnie jak większość lekarstw — mogą wywoływać niepożądane skutki. Wśród tych najgroźniejszych dla zdrowia konsekwencji, należy wymienić podwyższenie ryzyka zwapnienia tkanek miękkich, w tym naczyń krwionośnych, żył i tętnic.

W lutym 2021 roku na łamach międzynarodowego czasopisma naukowego Kaohsiung Journal of Medical Sciences opublikowano artykuł zatytułowany: „Statyny, zwapnienie naczyń krwionośnych oraz białka zależne od witaminy K. Czy istnieje między nimi związek?”[1]. W artykule zaprezentowano wyniki badania klinicznego, które zostało przeprowadzone z udziałem 98 osób.

Grono naukowe odpowiedzialne za badanie chciało zweryfikować, czy rzeczywiście istnieje zależność pomiędzy stosowaniem statyn, które obniżają poziom cholesterolu LDL, a zwapnieniem naczyń wieńcowych. W ramach badania naukowcy starali się również zidentyfikować mechanizm, który mógłby tłumaczyć ten związek.

Najważniejsze kwestie dotyczące badania

W badaniu uczestniczyło 98 osób: 65 kobiet i 33 mężczyzn w wieku ok. 62 lata. O tych pacjentach warto wiedzieć, że:

• 51 osób posiadało diagnozę choroby sercowo-naczyniowej;
• u 47 osób istniało ryzyko (od umiarkowanego po wysokie) wystąpienia chorób układów sercowego i naczyniowego, jednak ta grupa była jedynie kontrolną (tzw. nie posiadała konkretnej diagnozy w kontekście stanu zdrowia);
• 31 osób uczestniczących w badaniu stosowało statyny (w tym 18 osób z grupy z rozpoznaniem choroby i 13 osób z grupy kontrolnej).

Badanie wykazało, że wskaźnik zwapnienia tętnic wieńcowych (CACS*) u osób, które przyjmują statyny był znacząco wyższy, niż u tych nieprzyjmujących statyn. Co ciekawe, wskazany wynik był niezależny od tego, czy byli to uczestnicy z rozpoznaniem choroby sercowo-naczyniowej czy bez. Oznacza to, że sama choroba nie miała istotnego wpływu na natężenie procesu wapnienia (kalcyfikacji) tętnic.

Wnioski nasuwają się same: statyny mają potencjał nasilający gromadzenie się wapnia w ścianie tętnicy. Jak to możliwe? Statyny hamują syntezę witaminy K, która jest niezbędna w procesie aktywacji białek MGP. Białka te umożliwiają transport wapnia z naczyń krwionośnych do kości, co oznacza, że brak aktywnych MGP może prowadzić do zatrzymania wapnia w tętnicach.

*CACS to wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych, który używany jest do oceny progresji zmian miażdżycowych. Wyznacza się go za pomocą tomografii komputerowej.

Dzięki pracy naukowców wiemy, że niektóre białka, np. osteokalcyna (która bierze udział w mineralizacji tkanki kostnej), matrycowe białko Gla (MGP) czy też czynnik wzrostu (Gas6) są ściśle zależne od występowania witaminy K. Upraszczając oznacza to, że witamina K te białka aktywuje. Proces aktywacji białek zależnych od witaminy K2 nazywany jest y-karboksylacją. Gdy występuje niedobór witaminy K2, mówimy wtedy że białka zależne od witaminy K2, są niekarboksylowane.

Wiemy również, że karboksylowane (tj. aktywne) białka MGP są najistotniejszym z elementów skutecznej profilaktyki zwapnienia tkanek miękkich, w tym tętnic i naczyń krwionośnych.

Co to jest białko MGP?

Białko MGP to najsilniejszy znany ludzkości inhibitor kalcyfikacji tkanek miękkich (tj. substancja hamująca odkładanie się wapnia w tkankach miękkich). Co to oznacza? Aktywowane przez witaminę K2 białko MGP jest zdolne do wiązania jonów wapnia i ”wymiatania” go ze ścian naczyń krwionośnych.

Jeśli w organizmie nie ma prawidłowego poziomu witaminy K (co może być spowodowane przyjmowaniem statyn) białko MGP nie ma szans na właściwe, zbawienne dla zdrowia działanie.

Przeciwwskazania do stosowania statyn

Wracając do statyn, czy istnieją przeciwwskazania do stosowania lekarstw z tej grupy? Tak! Należą do nich przede wszystkim :

• ciąża oraz okres karmienia piersią;
• nadwrażliwość na statyny;
• czynne choroby wątroby (tj. gdy aktywność aminotransferaz — ALT, AST — we krwi przekracza trzykrotnie lub więcej górną granicę normy).

W każdym przypadku, decyzja o stosowaniu statyn powinna być podejmowana indywidualnie, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia pacjenta, historii chorób, wszystkich leków, jakie pacjent przyjmuje, a także innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem, odstawieniem lub zmianą dawki statyn. 

Jak bezpiecznie odstawić statyny?

Odstawienie statyn to decyzja, która powinna być podejmowana wyłącznie pod nadzorem lekarza. Gwałtowne przerwanie leczenia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak destabilizacja blaszki miażdżycowej, wzrost poziomu cholesterolu LDL czy zwiększone ryzyko zawału serca. Aby zminimalizować skutki uboczne i zapewnić bezpieczeństwo pacjenta, należy postępować zgodnie z określonymi zaleceniami.

1. Konsultacja lekarska – kluczowy krok przed odstawieniem statyn

Na wstępie warto podkreślić, że statyn nie wolno odstawiać samodzielnie. To lekarz, na podstawie szczegółowej analizy stanu zdrowia, badań krwi i oceny ryzyka sercowo-naczyniowego, decyduje o ewentualnej modyfikacji leczenia. Odstawienie statyn bez konsultacji może prowadzić do ponownego wzrostu poziomu cholesterolu, co zwiększa ryzyko choroby wieńcowej i udaru mózgu.

W trakcie wizyty lekarz może:

• zlecić badania poziomu cholesterolu, enzymów wątrobowych i markerów stanu zapalnego,
• ocenić stopień miażdżycy oraz ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe,
• zaproponować stopniowe zmniejszanie dawki statyn, jeśli istnieje taka możliwość.

2. Ryzyko związane z gwałtownym odstawieniem statyn

Nagłe zaprzestanie stosowania statyn może skutkować gwałtownym wzrostem poziomu cholesterolu LDL, co z kolei może prowadzić do zwiększonego ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych. Badania wykazały, że pacjenci, którzy przerywają terapię bez nadzoru lekarza, są bardziej narażeni na zawał serca i udar w ciągu kilku miesięcy od odstawienia leku.

Warto wiedzieć, że organizm może potrzebować czasu na przystosowanie się do braku statyn, dlatego ich stopniowe odstawianie może być najlepszym rozwiązaniem. Może to obejmować zmniejszanie dawki przez kilka tygodni lub zastąpienie statyn innymi metodami kontroli poziomu cholesterolu.

3. Alternatywy dla statyn – jak kontrolować cholesterol po ich odstawieniu?

Jeśli lekarz zdecyduje, że statyny mogą zostać odstawione, ważne jest wprowadzenie strategii, które pomogą utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu i zmniejszyć ryzyko miażdżycy. Wśród skutecznych metod znajdują się:

• Zdrowa dieta – bogata w błonnik (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe) oraz kwasy tłuszczowe omega-3 (ryby, orzechy, oliwa z oliwek). Warto ograniczyć tłuszcze trans i nasycone.
• Aktywność fizyczna – regularne ćwiczenia aerobowe, takie jak szybki marsz, jazda na rowerze czy pływanie, pomagają obniżyć poziom LDL i podnieść poziom „dobrego” cholesterolu HDL.
• Redukcja nadwagi i otyłości – utrzymanie zdrowej masy ciała znacząco poprawia profil lipidowy.
• Suplementacja – witamina K2 może wspomagać prawidłową gospodarkę wapniową w organizmie, co jest szczególnie istotne u pacjentów, którzy przez długi czas stosowali statyny.
• Inne leki obniżające cholesterol – w przypadku pacjentów wysokiego ryzyka lekarz może zalecić alternatywne terapie, takie jak ezetymib, inhibitory PCSK9 czy kwas bempediowy.

Co zamiast statyn?

Sposób leczenia zbyt wysokiego poziomu cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości) jest ściśle uzależniony od stężenia cholesterolu całkowitego oraz — oczywiście — frakcji LDL. W tym wszystkim niezwykle istotne są również inne czynniki ryzyka chorób serca i układu krążenia oraz współistniejące dolegliwości. Konieczne jest także zweryfikowanie, czy niepokojący poziom cholesterolu nie jest spowodowany innym schorzeniem, takim jak choćby niedoczynność tarczycy, żółtaczka zastoinowa czy też przewlekła choroba nerek.

Co jednak w sytuacji, gdy problem zbyt wysokiego cholesterolu istnieje, a przyjmowanie statyn jest niemożliwe? Wówczas należy… zmienić tryb życia. Konieczne jest wdrożenie zdrowych nawyków, takich jak zwiększenie aktywności fizycznej i stosowanie odpowiedniej diety.

Bezpieczne strategie to m.in.:

• ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczów trans (obecnych w produktach wysokoprzetoworzonych), węglowodanów rafinowanych i soli;
• wdrożenie do jadłospisu produktów z fitosterolami, kwasów tłuszczowych omega-3, produktów bogatych w błonnik pokarmowy;
• włączenie do diety zielonej herbaty, niacyny, czerwonego drożdżaka ryżowego;
• regularna aktywność fizyczna i redukcja nadmiernej masy ciała;
• zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu.

W leczeniu zbyt wysokiego stężenia tzw. złego cholesterolu stosuje się nie tylko statyny, ale także inne leki (ezetymib, inhibitory PCSK9, żywice jonowymienne oraz kwas bempediowy). Pod tym względem wybór na szczęście wciąż pozostaje dość szeroki. Jednak decyzja o zastosowaniu innych leków zamiast statyn powinna być zawsze podejmowana przez lekarza na podstawie indywidualnej sytuacji pacjenta. Od niego również powinny pochodzić wszelkie sugestie dotyczące procesu leczenia.

Statyny a alkohol

Statyny nie wchodzą w bezpośrednie interakcje z alkoholem, jednak jego nadmierne spożycie może zwiększać ryzyko skutków ubocznych, zwłaszcza uszkodzenia wątroby i osłabienia mięśni. Ponieważ zarówno statyny, jak i alkohol są metabolizowane w wątrobie, ich łączenie może prowadzić do podwyższenia poziomu enzymów wątrobowych (ALT, AST) i zwiększonego ryzyka niewydolności wątroby.

Dodatkowo alkohol może podnosić poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów, co osłabia skuteczność terapii statynami. Regularne spożywanie alkoholu niweluje pozytywne efekty leczenia i zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Zalecenia dla osób stosujących statyny:

• Okazjonalne i umiarkowane spożycie (np. kieliszek wina) jest dopuszczalne, ale nadmierne picie zwiększa ryzyko działań niepożądanych.
• Osoby z chorobami wątroby powinny całkowicie unikać alkoholu.
• Wskazane jest monitorowanie poziomu enzymów wątrobowych i ograniczenie innych czynników obciążających wątrobę (np. unikanie soku grejpfrutowego).
• Suplementacja koenzymu Q10 może pomóc w zmniejszeniu ryzyka bólu mięśniowego, który może nasilać się przy jednoczesnym spożyciu alkoholu i statyn.

Podsumowując: każda substancja, którą wprowadzamy do organizmu niesie ze sobą pewne konsekwencje. Lecząc jedną dolegliwość, zwykle istnieje ryzyko wystąpienia innej. Jeśli chodzi o stosowanie statyn, największe ognisko niepokoju powinno skupiać się wokół kwestii zwapnienia naczyń krwionośnych (które najpewniej jest wynikiem blokowania przez statyny syntezy witaminy K, która zwapnienia tkanek miękkich hamuje). Statyny to wciąż jednak nie jest żaden wyrok, ponieważ można starać się spowolnić lub nawet zupełnie zahamować ten proces poprzez dbanie o aktywowane białko MGP, które realnie pozbywa się nadmiaru wapnia ze ścian tętnic. Warto pamiętać, że za aktywację tego białka odpowiada m.in. witamina K. Tutaj ponownie dochodzimy do wniosku, iż najważniejsze dla zdrowia okazują się zbilansowana dieta (bogata w cenne minerały i witaminy) oraz dbanie o to, aby pozostawać aktywnym fizycznie

[1] Zhelyazkova-Savova MD., Yotov YT., Nikolova MN., Nazifova-Tasinova NF., Vankova DG., Atanasov AA., Galunska BT., Statins, vascular calcification, and vitamin K-dependent proteins: Is there a relation?, Kaohsiung J Med Sci. 26.02.2021 r.  https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/kjm2.12373

---

 Materiał ma na celu edukowanie, jednak nie zastępuje porady medycznej. Opisuje substancje oraz ich możliwe zastosowania, na podstawie źródeł takich jak publikacje, badania oraz materiały dostępne w internecie, prasie i książkach. Nie jest to opis suplementu diety ani żadnego innego produktu zawierającego opisane składniki.